Doğu Türkistan neden önemli?
-
Doğu Türkistan, bugün Çin’in kuzeybatısında yer alan, resmi adıyla Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’ni kapsayan ve tarihi olarak Uygur, Kazak, Kırgız gibi Türk halklarının yaşam sürdüğü coğrafyadır.
-
Yaklaşık 1,82 milyon km²’lik yüzölçümüyle Türkiye’nin (≈ 783 000 km²) yaklaşık 2.3 katı büyüklükte? Dünya sıralamasında 16. sıra büyüklüğüne denk geliyor .
75 yıldır Çin kontrolünde
-
1 Ekim 1949’da Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nun Xinjiang’ı “barışçıl şekilde” fiilen ele geçirmesiyle başlayan süreç, çeşitli bölgesel direnişlerle beraber 1950'lerin sonlarında Çin yönetimiyle fiilen tamamlanmış oldu .
-
Bu tarihi olaydan bu yana bölge Çin yasalarına göre yönetilmekte ve “özerk bölge” statüsüyle resmileştirilse de, yerli halkların hakları ve yönetimde etkisi çok kısıtlı kalmıştır.
Demografi ve yerleşim değişimi
-
Resmi Çin rakamları, 2020 itibarıyla Xinjiang nüfusunu yaklaşık 25,85 milyon, bunun 13,5 milyonunu Uygur, Kazak ve Kırgız gibi etnik grupların oluşturduğunu belirtiyor. Ancak bölgedeki demografik değişim, büyük ölçüde Han Çinlisi göçü ve politik müdahalelerle şekillendiği iddia ediliyor.
-
Asıl olarak Türk halklarının baskın olduğu bölgede, diğer etnik unsurların da bulunduğu çok katmanlı nüfus yapısı ve göç politikaları dikkat çekiyor.
Coğrafi zenginlik
-
Bölgenin dörtte üçü çöller (Taklamakan, Gurbantünggüt), dağlarla (Tian Shan, Kunlun, Altay) kaplı. İnsan yerleşimi ormanlık bölgeler veya nehir vadilerinde yoğunlaşmış
-
Çin’in enerji ve doğal kaynak politikaları kapsamında, Doğu Türkistan zengin petrol, doğal gaz, kömür ve minerallerle stratejik bir bölge haline gelmiştir .
Türkiye’den tepkiler ve diaspora hareketleri
-
İstanbul başta olmak üzere Türkiye genelinde, 1 Ekim 2024’te “75. yıl Çin protestosu” adıyla Çin diplomatik temsilciliklerine karşı bir protesto gerçekleştirildi. Protestocular işgali ve insan hakları ihlallerini lanetleyerek destek çağrısında bulundu
-
Protestoların ortak mesajı: “Doğu Türkistan’ın bağımsızlığı, İslam dünyası ve Türkiye tarafından desteklenmeli.”
| Türkiye’nin iki katından büyük, coğrafi ve stratejik olarak kritik Çin bölgesi. |
| 1949’dan itibaren farklı aşamalarda, zorla fiili kontrol sağlandı. |
| Yerli halkın nüfusunun azalması, Han göçü ve asimilasyon politikalarıyla şekillendi. |
| Zengin doğal gaz, petrol ve mineraller bölgedeki Çin stratejisinin merkezinde. |
| Türkiye’de güçlü sivil protestolar mevcut, resmi diplomatik seviyede ise sınırlı tepkiler. |
