Haçkar nedir?
Haçkar veya K(h)açkar genellikle Ermenistan'da bulunan, Ermeni kültüründe önemli bir yere sahip işlenmiş anıtsal taşlardır. Haçkarlarda rastlanan en yaygın özellik, altında gül benzeri bir motif veya güneş diski bulunan, çapraz işarettir ki bazen haç işaretine de rastlanabilir. Eserin geri kalanı genellikle yaprak, üzüm veya soyut düğüm motifleriyle süslenir.
Haçkarların dikilmesindeki en yaygın sebep adayıştır: yaşayan veya ölmüş bir kişinin ruhunun kurtuluşuna adanmış, atfedilmişlerdir.
ERMENİ SANATINDA HAÇKAR/HAÇTAŞI
Haç, Hıristiyan dünyasının tümünde olduğu gibi, Ermeni kültüründe de dini ve manevi bir sembol olarak çok önemlidir. Bu sembol, Ermeni anıtsal mimarisine özgü haçkarlarda/ haçtaşlarında kendine özel bir yer edinmiştir. Ermenice “Խաչքար” haçkar kelimesi, “Խաչ” haç ve “քար” taş kelimelerinin birleşiminde oluşur. Haçkar, merkezinde haç motifi olan, genellikle dikdörtgen, serbest veya kayalar ya da yapılar üzerine dik yerleştirilmiş taşları tanımlamak için kullanılır. Ermeni sanatında haçkarın kilise ve kilise düşüncesiyle güçlü bir bağı vardır. Ermenilerin 1700 yıllık Hıristiyan geçmişinin bir sembolüdür. Haçkarlar, özellikle Kafkasya'da Ermenilerin yerleştiği bölgelerde Hristiyanlığı kabul ettikleri 4. yüzyıldan itibaren, ancak daha yoğun olarak 5.-7. yüzyılda ortaya çıkmaya başlamıştır. Keski, murç, çekiç gibi aletlerle yerel taş üstüne oyulan haçkar bittiğinde, yapılış amacına uygun olarak din adamı tarafından kutsanır. Orta Çağ'da yoğun olarak yapılan haçkarlar, 9. yüzyılın sonlarından itibaren dini yapıların cephelerinde de yer almıştır. Sadece dini yapıların duvarlarında değil, onların etrafındaki avlu duvarlarında, manastır kompleksleri içindeki farklı işlevli mekânlarda, köprülerde, su kaynaklarında vb. kullanılmıştır. Haçkarın yoğun kullanımı çeşitli türlerde süslemelerin, kompozisyonların ve zarif işçiliklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Son araştırmalar, Ermeni mimarisindeki haçkarlarda süsleme açısından karakteristik bir bütünlük olmadığını ortaya koymuştur. Haçkarların, karakteristik özellikleri dikkate alındığında, farklı coğrafyalarda, farklı ekollerle şekillendiği gözlenmiştir. Bu durumda, haçkarların tarihi, süslemeleri ve sembolik anlamları bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Orta Çağda siyasi ve askeri olarak karışık olan Ermenilerin yaşadığı Kafkasya bölgesinde gelişen haçkarların, özellikle süslemeleri açısından, temas halinde olduğu toplumlardan etkilendiği, onları da etkilediği görülür. Ermenilerin kimliği için pek çok anlam ifade eden haçkar geleneği, zaman zaman kesintiye uğrasa da, yüzyıllar boyunca devam etmiştir.Günümüzde de Ermenistan’da amaçlarına uygun olarak haçkar yapımı sürdürülmektedir.
