Rapor; Türkiye’de merkezi bütçe, karbon fiyatlandırması kaynaklı gelirler ve uluslararası iklim finansmanını bir araya getiren Ulusal Adil Geçiş Fonu’nun kurulmasını öneriyor.
Türkiye’nin enerji, sanayi ve ulaşım sektörleri toplam emisyonların %70’ten fazlasını oluştururken, enerji üretiminde fosil yakıt bağımlılığı ve sanayide yüksek karbon yoğunluğu dönüşüm sürecini kritik hâle getiriyor. Düşük karbonlu üretime geçiş, enerji arz güvenliği, istihdamın yeniden yapılandırılması ve bölgesel kalkınma politikalarıyla yakından ilişkili olduğu için dönüşümün hem elektrik sektörünü hem de karbon yoğun sanayi sektörlerini kapsaması büyük önem taşıyor. Bu çalışma da, dünya deneyimlerinden hareketle Türkiye için sosyal, ekonomik ve çevresel dönüşümü aynı çatı altında finanse eden, ulusal sahiplenmeye dayalı, çok paydaşlı, şeffaf ve performans odaklı bir Ulusal Adil Geçiş Finansmanı mimarisinin kurulmasının artık ertelenemez bir politika ihtiyacı olduğunu ortaya koyuyor.
Türkiye için yapısal çıkarımlar ve Ulusal Adil Geçiş Fonu (U-AGF) Önerisi:
Türkiye’de adil geçişi yalnızca bir iklim politikası aracı olarak değil, bölgesel kalkınma ile karbon yoğun sektörlerin dönüşümünü birlikte ve yeniden yapılandıran stratejik bir alan olarak ele alan bütüncül bir çerçeve sunmayı amaçlayan rapor, Türkiye açısından üç temel yapısal sonucu ortaya koyuyor:
1. Adil geçiş yalnızca enerji politikası değil istihdam, sanayi dönüşümü, bölgesel kalkınma ve sosyal politika boyutlarını birlikte içeren bütüncül bir dönüşüm alanıdır.
2. Uluslararası fonlar önemli olmakla birlikte, Türkiye’de adil geçişin toplumsal açıdan sürdürülebilir olabilmesi için çekirdek finansman mutlaka ulusal bütçeye ve kalıcı gelir kaynaklarına dayanmalıdır.
3. Fonlar yalnızca teknik karbon azaltımı projelerine değil iş gücü dönüşümü, eğitim, gelir telafisi ve yerel kalkınma alanlarına da sistematik biçimde yönlendirilmelidir.
Karbon yoğun sektörlerde dönüşümün adil, kapsayıcı ve eşitlikçi bir şekilde ilerlemesi için gerekli finansman mekanizmalarının güçlendirilmesine yönelik önerilerin ele alındığı “Adil Geçişin Finansmanının Güçlendirilmesi” projesi, ulusal politikalara katkıda bulunmayı ve ilgili paydaşlar için uygulanabilir bir yol haritası sunmayı amaçlıyor.
WWF-Türkiye İklim ve Enerji Programı Müdürü Tanyeli Sabuncu, Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği Kurucu Direktörü Bengisu Özenç’in açılış konuşmalarıyla ve Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği Araştırma Direktörü Ayşe Ceren Sarı’nın sunumuyla gerçekleşen projenin lansman toplantısında, iklim değişikliğiyle mücadelenin sosyal boyutu ve bu dönüşümün çalışanlar, sektörler ve yerel ekonomiler üzerindeki etkilerinin göz ardı edilmemesi gerektiğinin altı çizildi.
WWF-Türkiye İklim ve Enerji Programı Müdürü Tanyeli Sabuncu, toplantıdaki konuşmasında “Adil geçiş finansmanı yalnızca karbonsuzlaşmaya yönelik teknolojik ve altyapı dönüşümünün değil, bu bağlamda bölgesel kalkınma ve sosyal politikalar için de kaynak sağlanmasını amaçlar. Türkiye'de kimseyi geride bırakmayacak, sürdürülebilir ve adil bir gelecek için kurulmasını önerdiğimiz bu mekanizma ağırlıklı olarak merkezi bütçeye dayalı, çok paydaşlı bir yönetişim yapısına sahip, hibe temelli bir yapı öngörüyor” dedi.
WWF-Türkiye İklim ve Enerji Programı Müdürü Tanyeli Sabuncu ve Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFİA) Kurucu Direktörü Bengisu Özenç’in moderatörlüğünde gerçekleşen “Adil Geçişin Finansmanı ve Politika Zemini: Fosil Yakıt Teşviklerden Belem Mekanizmasına” başlıklı panele, Boğaziçi Üniversitesi Yönetim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sevil Acar Aytekin ve Shura Enerji Dönüşüm Merkezi Kıdemli Enerji Analisti Yael Taranto katıldı. Adil geçiş finansmanının ulusal stratejilerle entegrasyonu, fosil yakıt teşviklerinin dönüşümü ve Belem Mekanizması’nın Türkiye için potansiyel etkileri üzerine değerlendirmeler yapıldı.
Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği Araştırma Direktörü Ayşe Ceren Sarı ise, raporun bulgularını ve Türkiye için önerilen finansman mekanizmasını katılımcılarla paylaştığı sunumunda, adil geçiş için güçlü bir ulusal finansman çerçevesi oluşturmanın önemine ve karbon yoğun sektörlerde dönüşümü hızlandıracak politika önerilerini paylaştı.
Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği Araştırma Direktörü Ayşe Ceren Sarı konuşmasında şu ifadelere yer verdi:
“Adil geçişin toplumsal ve bölgesel kalkınma açısından sürdürülebilir olabilmesi için uluslararası fonlar önemli olmakla birlikte, çekirdek finansman mutlaka ulusal bütçe ve kalıcı gelir kaynaklarına dayanmalı, çok katmanlı ve çok paydaşlı bir yönetişim yapısı oluşturulmalıdır.”
AB ADİL GEÇİŞ FONU, GÜÇLÜ BİR BÖLGESEL DESTEK MEKANİZMASI
Ulusal sahiplenme ilkesinin bölgesel düzeyde nasıl çalıştığını gösteren en kapsamlı örneklerden biri olan Avrupa Birliği Adil Geçiş Fonu, doğrudan ulusal bütçe liderliğinin yerine geçen bir yapı değil, üye ülkelerde hazırlanan Adil Geçiş Planlarını esas alan, güçlü bir bölgesel destek mekanizması olarak konumlanıyor. 2021–2027 döneminde yaklaşık 77,4 milyar € seviyesinde bir programlama hacmine ulaşan fonun önemli bir bölümü ekonomik dönüşüm, çevresel yatırımlar ve sosyal politikalardan oluşuyor.