İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’nde düzenlenen basın toplantısında açıklanan karara göre, 2025 Nobel Kimya Ödülü, Japonya Kyoto Üniversitesi’nden Susumu Kitagawa, Avustralya Melbourne Üniversitesi’nden Richard Robson ve ABD Kaliforniya Berkeley Üniversitesi’nden Omar Yaghi arasında paylaştırıldı.
“Kimyada yeni bir mimari devrim”
Akademi Genel Sekreteri Hans Ellegren, ödülün gerekçesini açıklarken “Bu üç bilim insanı, gazları adeta bir sünger gibi yakalayıp depolayabilen, içi boşluklarla dolu metal-organik çerçeveler geliştirerek kimyada yeni bir çağ başlattı” ifadelerini kullandı.
Nobel Kimya Komitesi Başkanı Heiner Linke ise bu keşfin geleceğe dönük etkisine dikkat çekti:
“Gaz moleküllerinin rahatça yerleşebileceği minik boşluklarla dolu bu katı malzemeler, iklim değişikliğiyle mücadelede, su arıtımında ve enerji depolamada devrim yaratabilecek potansiyele sahip. Bu yılki Nobel sahipleri, insanlığın yararına kullanılabilecek sonsuz olasılıkların kapısını araladı.”
Gaz depolamadan su üretimine: Sonsuz uygulama alanı
Metal-organik çerçeveler, küçük hacimlerde büyük miktarda gaz depolayabilme özellikleriyle öne çıkıyor. MOF yapılar, karbondioksiti havadan ya da sanayi gazlarından ayırabilmek, atık sulardan zehirli maddeleri süzmek veya çöl koşullarında havadaki nemden içilebilir su elde etmek gibi alanlarda kullanılabiliyor.
Yapılan açıklamada, bu malzemelerin tasarımında metal iyonlarının köşe taşı işlevi gördüğü ve uzun organik moleküllerle birbirine bağlanarak geniş boşluklu kristaller oluşturduğu belirtildi. Linke, bu yönüyle MOF’lerin “kimyasal LEGO seti” gibi düşünülebileceğini söyledi.
Ödül sahiplerinin kısa biyografileri
-
Susumu Kitagawa, 1951 doğumlu Japon kimyager. Kyoto Üniversitesi’nde görev yapıyor.
-
Richard Robson, 1937 doğumlu İngiliz asıllı Avustralyalı kimyager. Melbourne Üniversitesi’nde akademik çalışmalar yürütüyor.
-
Omar M. Yaghi, 1965 yılında Ürdün’ün Amman kentinde doğdu. Kaliforniya Berkeley Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapıyor ve MOF kavramının isim babalarından biri olarak kabul ediliyor.
Geçen yılın kazananları: Protein devrimcileri
2024 Nobel Kimya Ödülü, protein yapılarının çözülmesi ve yapay protein tasarımı alanındaki çalışmaları nedeniyle David Baker, Demis Hassabis ve John Jumper’a verilmişti.
Nobel Ödülleri, İsveçli mucit Alfred Nobel’in vasiyeti doğrultusunda, “insanlığa en büyük faydayı sağlayanlara” her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat, barış ve ekonomi alanlarında veriliyor.
Albert Einstein, Marie Curie, Niels Bohr, Ernest Hemingway ve Nelson Mandela gibi tarihî isimlerin de aralarında bulunduğu Nobel kazananlar listesine bu yıl üç yeni bilim öncüsü daha eklendi.