Söyleşi:Sinan Saygı

Türkiye Cumhuriyeti ile Moldova Cumhuriyeti arasındaki ticaret hacmi her yıl giderek artıyor. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2020 yılında 560 milyon ABD doları olarak gerçekleşti. Yaklaşık bin 300 Türk sermayeli şirketin faaliyet gösterdiği Moldova, Türk yatırımcılar için cazip fırsatlar sunmaya devam ediyor. Moldova Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi Dmitri Croitor, Türkiye ile Moldova arasındaki ilişkileri ve ticaret hacmini Ekovitrin’e anlattı.

Sayın Dmitri Croitor, ne zaman Ankara’da büyükelçi olarak göreve başladınız?

Daha önce Türkiye’de bulundunuz mu? Türkiye’ye geçen yıl 18 Ocak 2020 tarihinde geldim ve 10 Mart 2020’de Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a akreditasyon mektubunu sunduktan sonra resmi olarak Büyükelçi sıfatıyla faaliyetlerime başladım. Daha önce Gagavuzya Özerk Bölgesi’nin Başkanı’ydım. Ülkem ve Gagauz özerkliği için o zor zamanlarda Türkiye yanımızdaydı ve güzel ülkenizi defalarca ziyaret etmenin mutluluğunu yaşadım. Elbette, her yıl on binlerce Moldova vatandaşının yaptığı gibi, daha önce de turist olarak Türkiye’deydim.

"MOLDOVA, BİRÇOK FIRSATA SAHİP GELİŞMEKTE OLAN BİR PAZAR"

Moldova Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği görevini yürütüyorsunuz. Türkiye ile Moldova arasında ilişkiler her geçen gün artıyor. Moldova’da çok sayıda Türk yatırımcı var. Ülkenizde Türk yatırımcıların faaliyetlerini yeterli buluyor musunuz?

Kesinlikle haklısınız, Moldova Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki dostluk ve işbirliği ilişkilerinin, yapılan çabalar sayesinde her geçen gün daha da kalıcı olduğunu memnuniyetle not ediyoruz. Ülkeler arasındaki ilişkilerin Stratejik Ortaklık düzeyinde olduğu ve her iki ülkedeki ekonomik aktörlerin işbirliğinin mevcut avantajlarından tam olarak yararlanma konusunda artan bir ilgisi olduğu göz önüne alındığında, bu hem siyasi hem de ekonomik diyalogla ilgili. Moldova Cumhuriyeti pazarı, ülkemizdeki mali imkanlardan yararlanmak isteyen Türkiye Cumhuriyeti başta olmak üzere yatırımcılar için birçok fırsata sahip gelişmekte olan bir pazar. Moldova Cumhuriyeti’nin Avrupa Birliği, Bağımsız Devletler Topluluğu ve dünyanın diğer ülkeleri ile ikili düzeyde imzaladığı serbest ticaret anlaşmaları sayesinde, Türk girişimciler Moldova’ya yatırım yaparak yaklaşık 880 milyonluk bir pazar elde ediyor. İki ülkenin vatandaşları ülkelerimiz arasında sadece kimlik ile seyahat edebiliyorlar ve Moldova Cumhuriyeti Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi’nde Türkçe konuşuluyor.

Moldova ile Türkiye arasındaki ticaret hacmine baktığımızda karşımıza nasıl bir tablo çıkıyor? İki ülke arasındaki ticaret hangi sektörlerde yoğunlaşıyor?

İlk tahminler oldukça kasvetli olmasına rağmen, 2020 yılında ülkelerimiz arasındaki ikili ticaret ilişkilerinin Covid-19 kısıtlamalarından büyük ölçüde etkilenmediğini belirtmekten memnuniyet duyuyoruz. Böylece geçen yıl Moldova Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki ticaret hacmi 560 milyon ABD doları olarak gerçekleşti. Referans döneminde Türkiye’ye mal ihracatı 172 milyon ABD doları (veya 2019’a kıyasla yüzde 97.81), Türkiye’den ithalat ise 388 milyon ABD doları (veya 2019’a kıyasla yüzde 96.9) oldu. 2020 yılında Moldova’nın Türkiye Cumhuriyeti’ne yaptığı ihracat hacmi 171,705,72 milyon ABD doları olarak gerçekleşerek Moldova Cumhuriyeti’nin toplam payının yüzde 6,9’unu temsil ediyor. Moldova Cumhuriyeti’ne en çok ihraç edilen ürünler arasında tarım ürünleri, tahıllar, yağlı tohumlar, yem, meşrubat, tekstil ve giyim yer alıyor. Türkiye Cumhuriyeti’nden Moldova Cumhuriyeti’ne 2020 yılında toplam ithalat hacmi 388,190,95 milyon ABD doları olarak gerçekleşerek toplam ithalat hacminin yüzde 7,2’sini temsil ediyor. Demir çelik ürünleri, ekipman, tekstil, giyim, tekstil ürünleri, giyim ürünleri, plastik ürünler, ilaçlar, turunçgiller, yaş sebze ve meyveler en çok talep edilen kategoriler. Bu, bir kez daha, pandemiden de etkilenemeyecek şekilde, işbirliğine yönelik ekonomik aktörlerin tarafında artan bir ilgi olduğunun altını çiziyor.

"MOLDOVA'DA YAKLAŞIK BİN 300 TÜRK ŞİRKETİ FAALİYET GÖSTERİYOR" 

Ticari ilişkilerin artırılması için neler yapılması gerekiyor?

Aynı zamanda, her iki ülke cumhurbaşkanları düzeyinde ikili ticaretin 1 milyar ABD dolarına çıkarılmasının mutlak bir öncelik olarak belirlendiğini ve Büyükelçiliğin, forumlar, yuvarlak masa toplantıları, sunumlar, sektörel komisyon toplantıları gibi gerçekleştirilen çok sayıda faaliyet aracılığıyla bu hedefi aktif bir şekilde çok sayıda insan aracılığıyla desteklediğini belirtmekte fayda var. Pandemi nedeniyle toplantılar çevrimiçi oldu, ancak düzenli olarak organize ediliyor. Moldova Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında 1 Kasım 2016’da yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması’nın 11 Eylül 2014 tarihinde Kişinev’de imzalandığını bildirmek isterim. Sözkonusu belgede, Moldova-Türkiye ticari ve ticaret alanındaki ekonomik ilişkilerin ilerletilmesi ve güçlendirilmesi amaçlanıyor. İki ülke arasındaki ticari ilişkilerin artırılması için atılabilecek adımlardan bahsetmişken, ticaret ve tarım alanında düzenli olarak ortak komisyon toplantıları yapmanın, ikili işbirliğinde faaliyet yelpazesini genişletebilecek önemine dikkat çekeceğiz. Bu nedenle, bir önceki yılın sonunda, her iki ülkede de tarımdan sorumlu Bakanlıkların liderliğinde Tarımda Denetleme Kurulu’nun üçüncü toplantısının gerçekleştirildiğini belirtmekte fayda var. Bu toplantıda, yeni kotaların getirilmesi, aynı zamanda her iki ülkede şeker, süt ürünleri, şarap ürünleri, balık, kuruyemiş, et ve diğerleri gibi bir dizi tarımsal ürün için ihracat ve ithalat kotalarının artırılması kararlaştırıldı.

Moldova’daki Türk yatırımları hangi sektörleri kapsıyor?

Son yıllarda Türk ortakların yatırım eğilimi arttı. Türk şirketleri gıda, ilaç, otel, yol yapımı, tekstil, içecek ve şekerleme sektörlerinde başarılı işler geliştiriyor. Moldova Cumhuriyeti’nde yaklaşık bin 300 Türk sermayeli işletme faaliyet gösteriyor ve sermaye yatırımları yaklaşık 989.267 milyon Moldova leyi. 20 yıldır başarıyla faaliyet gösteren ve Moldova Cumhuriyeti’nde iyi bir iş örneği haline gelen bazı şirketleri vurgulamak isterim: ‘Summa İnşaat’, ‘Asena Tekstil (Yeşim Tekstil Grubu)’, ‘Anadolu Efes’, ‘Nefis’, ‘Onur İnşaat’, ‘Medpark Hastanesi’ vb. Moldova Cumhuriyeti’nde öncelikli yatırım alanları şunlar: Tarım, tarım ürünlerinin işlenmesi, içecekler, sağlık, otomotiv endüstrisi, bilgi ve iletişim teknolojisi, tekstil ve turizm. Moldova Cumhuriyeti’nde iş kurmak için en uygun koşulları ve çok sayıda fayda sağlayan vergi rejimlerini sunuyoruz. Bu nedenle Türk yatırımcıları çekmek bizim için yüksek bir öncelik.

MOLDOVA'DA YATIRIMCILAR İÇİN UYGUN BİR YATIRIM ORTAMI VAR

Moldova’da yatırım yapan Türk yatırımcılara ne gibi teşvikler ve avantajlar sağlanıyor?

Moldova Cumhuriyeti ülke ekonomisi için öncelikli ilgi alanlarına yatırımları ve potansiyel yatırımcıları çekmeye yönelik. Böylelikle Hükümet, Türkiye Cumhuriyeti’ndeki potansiyel yatırımcılar da dahil olmak üzere her yatırımcı için uygun bir yatırım ortamı yarattı. Sorumlu makam veya potansiyel yatırımcılarla doğrudan temas halinde olan, gerekli desteği sağlamak için tüm hizmetleri sunan Yatırım Ajansı, ancak Ajansımız başlangıç aşaması için sağlanan destekle sınırlı değil, yatırımcılarla halihazırda sürekli iletişimi bulunuyor.

Sözkonusu setin sunduğu avantajların bazılarının üzerinde durmak istiyorum. Örneğin, Moldova Bilişim Parkı - bölgedeki bilgi teknolojisi ve iletişim sektöründe (ICT) devrim niteliğinde bir iş modeli ve sadece şirketin toplam satışlarının yalnızca yüzde 7’si tutarında devlet bütçesine benzersiz bir katkı öngören bir iş modeli. Serbest Ekonomik Bölgeler de bahsetmeye değer bir araç. Şu anda Moldova Cumhuriyeti’nde tercihli vergi rejimine sahip 7 bölge ve 34 alt bölge bulunuyor: 1 ve 5 milyon ABD dolar yatırm yapılırsa 3 ve 5 yıl gelir vergisi muafiyeti var, KDV ve vergilerde yüzde 0 ve gelir vergisi sadece yüzde 6. Mevzuatta değişiklik yapmak için 10 yıllık bir süre için devlet garantisi var

Türkiye ekonomisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Türkiye Cumhuriyeti yetkililerinin pandemi döneminde Türk ekonomisine ve girişimcilere destek olmak için attığı adımları büyük bir ilgiyle izlediğimi bildirmek isterim. Şahsen, ülkelerin pandemiler, iklim değişikliği ve çeşitli küresel gelişmeler tarafından dikte edilen yeni gerçeklere uyum sağlamaları gerektiğini en üst düzeyde birçok kez ifade edilen pozisyonu destekliyorum ve buna uygun hareket ediyorum. Şahsen, Türkiye Cumhuriyeti’nin Covid-19’un ekonomi üzerindeki ciddi sonuçlarıyla mücadele açısından 2020’nin zorluklarını aştığını inanıyorum. Devlet, Moldova Cumhuriyeti de dahil olmak üzere diğer devletler için bu konuda bir model olan işadamlarını ve vatandaşları desteklemek için hızlı, düşünceli ve pragmatik bir önlem paketi kabul etti. Resmi verileri analiz edersek, rakamların ifade edilen pozisyonu desteklediğini görüyoruz. Türkiye, Çin ile birlikte, derin bir küresel sağlık krizinin damgasını vurduğu bir yıl olan 2020 yılında G-20 Grubu’nda ekonomik büyüme sağlayan ülke oldular. Böylelikle Türkiye ekonomisi 2020 yılında önceki Dünya Bankası tahminlerinin üzerinde yüzde 1,8 büyüdü, Dünya Bankası yalnızca yüzde 0,5’lik bir artış öngörüyordu. Aynı zamanda ülke için 2021 ekonomik büyüme tahminleri yükseltildi, IMF ülke için yüzde 6’dan fazla büyüme öngörüyor, Dünya Bankası yüzde 5’lik bir artış tahmin ediyor, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), Türkiye ekonomisinin yüzde 2,9’dan yüzde 5,9’a çıkacağını tahmin ediyor. Moldova Cumhuriyeti için Türkiye, teknolojik gelişmelerin büyüme hızı, araştırma sektörünün desteği ve kişisel olarak sağlıklı ve modern bir ekonominin itici gücü olarak gördüğüm yerli üretimin güçlendirilmesi açısından bir model. Bu bağlamda, ülkelerimiz arasındaki ekonomik diyaloğu derinleştirmek ve bölgesel ve küresel liderlik pozisyonlarını gerçekten geri kazanan Türkiye Cumhuriyeti’nden en iyi uygulamaları almakla ilgileniyoruz.

MOLDOVA EKONOMİSİ, DIŞ YATIRIMLARA İHTİYAÇ DUYUYOR

Moldovalı yatırımcıların Türkiye’ye ilgisi ne düzeyde?

Moldova Cumhuriyeti’ndeki iş ortamı, aslında yeni işbirlikleri, yeni deneyimler için sürekli olarak ilgileniyor ve açık. Özellikle Türkiye Cumhuriyeti’nden kaliteli mal ithalatı ve yerli malların ihracatı olmak üzere ticaret hacminin artırılmasına odaklanıyor. Yatırımlar açısından daha az konuşabilecegimizi düşünüyorum. Çünkü Moldova Cumhuriyeti ekonomisi, dış yatırımlara ihtiyaç duyan geçiş halindeki bir ekonomi. Şu anda, mümkün olduğunca elverişli bir yatırım ortamının oluşturulması, yabancı ve yerli yatırımcıları çekmek için araçların iyileştirilmesi ve ekonominin rekabet gücünü artırmak için yerli ürünlerin teşvik edilmesi Moldova Cumhuriyeti için temel öncelikler.